Hyperacusis: als geluiden pijn doen

Blootstelling aan lawaai, een hoofdletsel, whiplash of het gebruik van bepaalde medicijnen kunnen overgevoeligheid voor geluid (hyperacusis) uitlokken. Mensen met hyperacusis vermijden gewoonlijk de geluidsprikkels die als hinderlijk worden ervaren. Deze vermijding geeft direct verlichting, maar is voor het verdere beloop uiterst contraproductief.

Hyperacusis en ziekteverzuim

Gebleken is dat ongeveer de helft van de hyperacusis patiënten stopt met het (eigen) werk. Een hoofdtrauma hoeft op zichzelf niet de reden van arbeidsverzuim te zijn, maar overgevoeligheid voor geluid, een hoge afleidbaarheid en concentratiestoornissen kunnen dat wel zijn. Hyperacusis heeft daarmee niet alleen veel impact op de kwaliteit van leven van betrokkene, maar heeft ook forse economische consequenties. In veel gevallen is dit te voorkomen.

Hyperacusis: hoge activering van het auditieve systeem

Of we iets wel of niet horen, is niet zozeer afhankelijk van de sterkte van de geluidsprikkel en de werking van het oor, maar wel van de activering van het auditieve systeem. De meeste dagelijkse geluiden filteren we weg en andere geluidsprikkels nemen we selectief waar. De mate van activering van het auditieve systeem en de gerichtheid van waarneming kan in korte tijd veranderen. Wanneer de kraan in je keuken is gerepareerd, maar hij lekt daarna nog steeds, kan dit geluid je door merg en been gaan. Geluidsprikkels die je als negatief ervaart én die je niet zelf produceert, komen veel harder door.

Hyperacusis is op te wekken

In een onderzoek van Formby e.a. hebben proefpersonen geheel vrijwillig meegedaan aan een experiment. De ene helft van de deelnemers werd geluidsprikkels onthouden, door 23 uur per dag oordoppen te dragen. De andere helft kreeg daarentegen juist extra geluidsprikkels, via een koptelefoon die ze de hele dag moesten dragen. Het effect laat zich raden: de groep met oordoppen werd overgevoelig voor geluidsprikkels en bij de groep die een extra geluidsprikkel kregen, nam de gevoeligheid af. Ons auditieve systeem is dan ook adaptief en plastisch.

Hyperacusis na traumatisch hersenletsel

Bij een hoge activering van het auditieve systeem spreken we van hyperacusis, in het geval betrokkene de problemen toeschrijft aan externe geluidsbronnen. Wanneer bij een (te) hoge activering zonder een externe geluidsbron toch geluid wordt waargenomen, duiden we dit als tinnitus. Na een traumatisch hersenletsel ervaren veel patiënten hinder van tinnitus en/of hyperacusis. Het is verleidelijk de overgevoeligheid voor geluid (maar ook tinnitus) toe te schrijven aan de klap en schade aan het auditieve systeem. Het is niet erg waarschijnlijk dat een beschadiging de oorzaak is. Voor de overgevoeligheid voor geluid na een traumatisch hersenletsel is kenmerkend dat dit direct na het ongeval gewoonlijk nog niet wordt opgemerkt. Het wordt pas in de loop van de weken een probleem. Dit vormt een aanwijzing dat de mate van activering van het auditieve systeem na een traumatisch hersenletsel geleidelijk toeneemt, wanneer betrokkene rust neemt en zich onttrekt aan geluidsprikkels. Blaesing e.a. hebben vastgesteld dat hyperacusis vaker voorkomt bij personen die angstig zijn in combinatie met geluid-gerelateerd vermijdingsgedrag. Hyperacusis en negatieve spanningen (distress) versterken elkaar wederkerig. Daarbij is het vanzelfsprekend dat hinderlijke geluidsprikkels spanningen bij betrokkene oproepen.

Relatie hyperacusis en distress

Ten aanzien van de interactie tussen hyperacusis en distress deden Hasson e.a. belangrijke bevindingen. In een onderzoek werden ruim 300 proefpersonen op basis van de mate van werkgerelateerde emotionele uitputting verdeeld in drie groepen. Zo ontstond een groep met een lage score op emotionele uitputting, een groep met een gemiddelde score en een groep met een hoge score op emotionele uitputting. De laatste groep vertoonde kenmerken van een dreigende burnout. Bij de start van dit onderzoek lieten tolerantie metingen en de subjectieve gevoeligheid voor geluiden geen significante verschillen tussen deze groepen zien. Vervolgens zijn deze proefpersonen blootgesteld aan een stressvolle cognitieve taak en een fysieke stressor. Alleen in de groep met een hoge score op emotionele uitputting, leidde de blootstelling aan acute stress tot een significante toename van de gevoeligheid voor geluid. Kortom, als de emmer al vol zit, is er niet zoveel nodig om hem te doen overlopen.

Medicijnen tegen hyperacusis

Naast de invloed van distress zijn er sterke aanwijzingen dat hyperacusis samenhangt met de neurotransmitter serotonine. Hyperacusis komt veel vaker voor bij personen die depressief zijn. Daarbij blijkt dat medicijnen tegen depressie soms effectief zijn bij hyperacusis, ook wanneer betrokkene niet depressief is.

Behandeling bij hyperacusis

Gehoorproblemen gaan regelmatig gepaard met tinnitus en/of hyperacusis, aangezien de verminderde input bij doofheid leidt tot een versterking van de neurale activiteit in het auditieve systeem. In beschreven experimenten was het mogelijk de gevoeligheid van het auditieve systeem zo te manipuleren, dat ook bij gezonde proefpersonen hyperacusis werd uitgelokt. In meerdere studies is aangetoond dat dit adaptief vermogen van het auditieve systeem ook aangewend kan worden om hyperacusis te behandelen. Een behandeling die bestaat uit psycho-educatie, gedoseerde en toenemende geluid exposure, ontspanningstechnieken en gedragsmatige activering is een effectieve aanpak. In een studie van Juris e.a. was het mogelijk om hiermee de geluidstolerantie tussen de 6 tot 9 dB te verhogen. Dit is een significante verbetering, aangezien een subjectieve verdubbeling van de geluidsterke overeenkomt met de stijging van het geluidsniveau van 10 dB. De nameting na 12 maanden liet een nog verdere verbetering zien (7,5 tot 10 dB), omdat met de behandeling het geluid-gerelateerd vermijdingsgedrag was doorbroken.

Tips voor de praktijk

1. Hyperacusis is een onbekend en veelvoorkomend probleem, met forse consequenties. Breng het in onderzoek en begeleiding actief ter sprake.
2. Medicatie kan uitermate effectief zijn bij hyperacusis.
3. Niet vermijding, maar het herwinnen van controle vormt de aanpak bij hyperacusis.