Restless legs, iets om wakker van te liggen?

Lynn Payer uitte in haar boek Disease-Mongers scherpe kritiek op de medische industrie. Eén van haar stellingen was dat er in de rijke, geïndustrialiseerde landen inmiddels teveel artsen, behandelaars en therapeuten zijn, voor het aantal patiënten. Dan rest niets anders dan enerzijds de definitie van gezondheid te vernauwen en anderzijds het begrip ziekte te verruimen door gebruikelijke ervaringen en normale sensaties te labelen als pathologisch. Slaap-waakstoornissen zijn daar ook aan onderhevig. Onderzoek en kennis schrijdt voort en zo worden er in de International Classification of Sleep Disorders al meer dan 80 slaapstoornissen onderscheiden. Restless Legs ofwel rusteloze benen worden ook tot de slaap-waakstoornissen gerekend.

Restless Legs Syndroom (Rustelozebenensyndroom)

Het Restless Legs Syndroom (RLS) kenmerkt zich door de drang om vooral in rust, en dan met name ’s nachts, de benen te bewegen. Deze drang verdwijnt of vermindert door te bewegen. De prevalentie van deze aandoening verschilt per onderzoek en per land enorm, variërend tussen de 3% en 29% van de volwassen. Die enorme spreiding is niet alleen afhankelijk van de criteria die worden gehanteerd, maar ook van de bekendheid die deze aandoening heeft. GlaxoSmithKline heeft RLS ruim tien jaar geleden uitgekiend op de kaart gezet, zoals door Woloshin in 2006 wordt beschreven. In 2003 bracht GlaxoSmithKline RLS op congressen in de Verenigde Staten onder de aandacht van neurologen. Daarbij werden de eerste positieve effecten van het medicijn dat GlaxoSmithKline produceerde gemeld. Twee maanden later volgde goed getimed via kranten en tijdschriften de publiekscampagne, met als boodschap dat RLS een veel voorkomend probleem is. Daarbij werd in deze publicaties benadrukt maar dat slechts weinig artsen bekend zijn met deze aandoening en er om die reden sprake is van onderdiagnosticering. Ze lieten patiënten aan het woord die van hun lijden verlost werden door het gebruik van medicatie. Vanaf dat moment steeg het aantal personen dat zich meldde bij de arts met deze aandoening spectaculair. Via verschillende kanalen waren deze artsen al op de hoogte gebracht van RLS en zij wilden er niet van beticht worden deze diagnose over het hoofd te zien. Soms kregen slechts lichte klachten al het etiket RLS. Gelukkig kon er met medicatie wat aan worden gedaan en GlaxoSmithKline had zijn doel bereikt.

Restless legs en ADHD

Het feit dat GlaxoSmithKline succesvol een afzetmarkt wist te creëren, betekent natuurlijk niet dat personen met rusteloze benen aanstellers zijn die hun klachten inbeelden. RLS kan een uitermate negatieve invloed hebben op de slaapkwaliteit, de vitaliteit, het cognitief functioneren en daarmee op het vervullen van de beroepsrol. Een belangrijk deel van volwassenen met RLS meldt dat ze als kind ook al deze problemen hadden, met soms slechte schoolprestaties tot gevolg. In 2004 hebben Rajaram e.a. na grondig onderzoek vastgesteld dat bij kinderen RLS en groeipijn vaak worden verward. In deze studie bleek dat vooral bij kinderen met de diagnose ADHD, groeipijn in veel gevallen geclassificeerd moet worden als RLS. Ook bij volwassen met RLS worden vaker symptomen van ADHD beschreven.

Restless legs en depressie

In de literatuur wordt verder melding gemaakt van een negatieve wederkerige relatie tussen RLS en depressieve klachten. Gebleken is dat RLS veel meer kans geeft op het ontwikkelen van een depressie. Ook wordt beschreven dat bij personen met een depressie de kans groter is dat RLS tot uiting komt. Bijzondere aandacht verdient het feit dat de behandeling van een depressie RLS kan uitlokken. Personen met een depressie die behandeld worden met antidepressiva in de vorm van SSRI’s (zoals fluoxetine en paroxetine) hebben vijf keer meer kans op het ontstaan van RLS. Ook bij gezonde proefpersonen kan deze medicatie RLS uitlokken.

Ropinirol en het placebo-effect

GlaxoSmithKline zette destijds Ropinirol als hét middel tegen RLS op de markt. Ropinorol heeft dezelfde werking als dopamine en wordt ook gebruikt bij de ziekte van Parkinson. Het is opvallend dat in vergelijkende studies naar de effectiviteit van medicatie bij RLS, gewoonlijk ook imponerende positieve placebo-effecten worden gevonden. Een derde van de patiënten met het RLS ervaart een sterke verbetering door het gebruik van een placebo. Ook patiënten met de ziekte van Parkinson hebben in verhouding veel baat bij een behandeling met een placebo. Gebleken is dat door het gebruik van een placebo het lichaam zelf activiteit in het brein genereert, die op precies dezelfde plek zijn werking heeft als bijvoorbeeld Ropinirol. Ropinirol laat op veel uitkomstmaten wel een iets beter effect zien. Dat neemt niet weg dat er goede argumenten zijn dat een behandeling met een placebo een plek verdient bij de behandeling van RLS.

Restless legs vragen om actie

Voor wie niet voor de gek gehouden wil worden en ook geen last wil hebben van de mogelijke bijwerkingen van de medicatie (maagdarmklachten, duizeligheid, slaapaanvallen overdag), is er gelukkig nog een effectieve remedie voor de behandeling van RLS. Omdat RLS vaker voorkomt bij personen die aangewezen zijn op haemodialyse (nierfunctie vervangende behandeling), wordt vooral bij deze patiënten onderzoek gedaan naar behandelmogelijkheden van RLS. Zo verscheen in 2013 een studie waarbij een vergelijking werd gemaakt tussen de behandeling van RLS met Ropinirol versus deelname aan een fysieke training. De controlegroep kreeg een placebo. Wat betreft de klachten passend bij het Restless Legs Syndroom, depressiviteit en de kwaliteit van leven verbeterden de patiënten significant door het gebruik van Ropinirol. Ook de patiënten die de fysieke training volbrachten lieten een verbetering zien op deze uitkomstmaten. Beiden groepen scoorden beter in vergelijking tot de behandeling met een placebo. Drie keer in de week trainen wierp dan ook zijn vruchten af. Door rusteloze benen vraagt het lichaam blijkbaar om actie in de vorm van lichaamsbeweging. Wanneer bij RLS beperkingen worden gemeld door verminderde vitaliteit, moet dat dan ook juist de reden zijn betrokkene aan te zetten tot meer activiteiten in het werk en in de vrije tijd.

Tips voor de dagelijkse praktijk

1. Een placebo kan effectief zijn, ook als je een aandoening hebt.
2. Adviseer bij RLS bewegen volgen