Depressie, angst en het werkgeheugen

We kennen allemaal het fenomeen dat je een liedje in je hoofd hebt, wat je niet kunt uitbannen. Zo kun je ook zonder een duidelijke reden een vervelende gedachte of herinnering hebben. Dit worden intrusies genoemd. Bij personen met een depressie of angststoornis houden deze negatieve gedachtegangen maar aan. Vanuit dit perspectief worden een depressie en angststoornis beschouwd als het onvermogen om ongewenste en zich herhalende gedachten te onderdrukken. Recent onderzoek wijst uit dat niet alleen de inhoud van gedachten, maar vooral ook hoe denkprocessen verlopen aandacht moet krijgen bij depressie en angst.

Risicofactor voor depressie

Hammer e.a. hebben vastgesteld dat de emotionele klachten bij een depressie worden voorafgegaan door cognitieve problemen, waarbij vooral werkgeheugenprocessen zijn verstoord. Een verstoord cognitief functioneren wordt gezien als een risicofactor voor een depressie. Bovendien is aangetoond dat een half jaar na een depressie, dikwijls nog steeds sprake is van cognitieve beperkingen.

Het onderzoek verlegt zich

In de zoektocht naar de risicofactoren en een effectieve behandeling van depressiviteit en angststoornissen werd vooral gekeken naar de negatieve inhoud van de cognities. Bij een depressie zijn negatieve gebeurtenissen en gedachten de kern van het probleem. Bij angst staat bedreiging centraal: personen met angstklachten interpreteren neutrale informatie veel vaker als bedreigend. Nu is steeds vaker de manier waarop werkgeheugenprocessen bij een depressie of angststoornis verlopen onderwerp van onderzoek.

Gecontroleerde aandacht versus stimulusgestuurde aandacht

Voor een goed functionerend werkgeheugen zijn twee aandachtsprocessen relevant: gecontroleerde aandacht en stimulusgestuurde aandacht. De gecontroleerde aandacht zetten we in als we ons bewust op een taak concentreren en met relevante informatie aan de slag gaan. Dit top-down aspect van het werkgeheugen moet concurreren met de stimulusgestuurde aandacht. De stimulusgestuurde aandacht is de aandacht die zich automatisch richt op prikkels uit de omgeving, maar ook op gedachten die in ons hoofd opkomen.

Gecontroleerde aandacht versterken werkt

Bij depressiviteit en angststoornissen is het van belang dat de stimulusgestuurde negatieve gedachten worden onderdrukt. Bij angstklachten is het dan de uitdaging juist niet te denken aan de bedreigende gedachte die zich opdringt. Dat is uitermate lastig, wat vergeleken kan worden met de opdracht niet aan een roze olifant te denken. Een voor de hand liggend alternatief is om juist te investeren in de gecontroleerde aandachtprocessen en de aandacht bewust en vooral intensief op de buitenwereld te richten. Ten aanzien van depressiviteit en angststoornissen is er steeds meer overtuigend bewijs dat dit effectief is. Zowel de emotionele klachten als de cognitieve processen bij een depressie en angststoornis profiteren in veel gevallen van een werkgeheugentraining. Het versterken van de gecontroleerde aandacht dringt de stimulusgestuurde aandacht naar de achtergrond.

Tips voor uw dagelijkse praktijk

1. Het advies negatieve en bedreigende gedachten te verdringen, wat lang 'not done' was, kan ook helpend zijn.
2. Rustig beginnen en onderpresteren geeft veel 'ruimte' voor de stimulusgestuurde aandacht. Daag ook bij re-integratie het werkgeheugen uit!