Gedragsadaptatie voorkomt en veroorzaakt ongevallen!

Wanneer je een vervelende gebeurtenis hebt meegemaakt, wil je natuurlijk herhaling voorkomen. Dit beschermingsmechanisme kan ‘doorschieten’ en het dagelijks functioneren ernstig belemmeren. Het slachtoffer van een auto-ongeval kan bijvoorbeeld (auto-) rijangst ontwikkelen. Het vermijden van autorijden heeft vergaande consequenties, ook voor bijvoorbeeld je hobby’s en je werk.

Met rijangst juist de weg opgaan

Om angstklachten te verminderen en vermijdingsgedrag te doorbreken, is exposure een essentieel onderdeel. Bij angst om in de auto te rijden, hoort het advies om wél de weg op te gaan. Echter, stuur je met dit advies dan iemand de weg op, die vanwege angst een brokkenpiloot wordt? De therapeut kan om die reden terughoudendheid in acht nemen. Angst en vermijdingsgedrag worden dan overgenomen door de therapeut, wat niet terecht is. Gebleken is dat personen met rijangst voorzichtiger worden in het verkeer, waardoor de kans op ongevallen juist afneemt. Dit fenomeen wordt aangeduid als gedragsadaptatie: men gaat zich veiliger gedragen op het moment dat men zich onveiliger voelt.

Ongevallen doordat men zich veilig waant op de ski’s

Gedragsadaptatie heeft ook tot gevolg dat men zich onveilig gaat gedragen, wanneer men zich veilig en beschermd waant. Gedragsadaptatie wordt als de belangrijkste verklaring gezien voor het feit dat het dragen van een helm niet heeft geleid tot minder hersenletsel bij skiërs. Een wetenschappelijk studie van Baschera e.a. liet een aantal opmerkelijke resultaten zien. In de winter van 2002-2003 droeg in de wintersportgebieden van Zwitserland 14 tot 25 procent van de skiërs een helm en in de winter van 2012-2013 was dit gestegen naar 70 tot 87 procent. Ondanks deze spectaculaire stijging, was er geen sprake van een daling van de incidentie en ernst van hoofdtrauma’s als gevolg van skiën! Ook was er wat betreft de hoofdtrauma’s geen verschil tussen de skiërs die wel of geen helm droegen. De verklaring is te vinden in gedragsadaptatie. Het zich veiliger wanen door het dragen van een helm, leidt tot het nemen van meer risico en meer kans op hoofd- c.q. hersenletsel. Het gevaar voor de skiër zonder helm, vallend bij een gemiddeld lagere snelheid, is vergelijkbaar. Skiërs realiseren zich onvoldoende dat een helm bescherming biedt bij een val tot een maximale snelheid van 23 kilometer per uur en niet daarboven.

Door fietshelmen minder ongevallen?

Moeten fietsers in Nederland worden verplicht een helm te dragen? Er zijn goede argumenten dat te bepleiten. In Nederland daalt het aantal verkeersdoden, echter niet onder fietsers. Vooral de ouderen op een (elektrische?) fiets vormen een risicogroep. Yilmaz e.a. hebben een vergelijking gemaakt tussen ernstige ongevallen van fietsers in Zuidwest-Nederland en de staat Victoria in Australië, waar sinds 1990 het dragen van een helm bij fietsen verplicht is. In Nederland is het aantal fietsers met een helm te verwaarlozen. In de staat Victoria draagt (afhankelijk van de leeftijdscategorie) 70 tot 90 procent een helm. Het onderzoek van Yilmaz leidt tot de conclusie dat door het dragen van een helm, fietsers minder vaak een hersenletsel oplopen. Dit ondanks dat, door gedragsadaptatie, met helm op sneller wordt gefietst. Philips e.a. hebben dit bevestigd: fietsers die gewend zijn een helm te dragen, minderen hun snelheid wanneer ze fietsen zonder fietshelm. Het dragen van een helm als fietser beïnvloedt zelfs ook het gedrag van anderen. Zo hebben Walker e.a. geconstateerd dat automobilisten bij het passeren dichter langs fietsers met een helm rijden, dan langs fietsers zonder helm. De onderzoekers vermoeden dat dit komt, omdat de automobilist inschat dat de fietser met helm minder risico’s loopt. Gedragsadaptatie bepaalt dan ook het gedrag van alle actoren in al dan niet risicovolle situaties.

Voortaan allemaal de fietshelm op?

In Nederland is het bij wielrennen en mountainbiken gebruikelijk een helm te dragen, maar niet bij het alledaagse fietsen. Daarbij zijn het in ons land vrijwel uitsluitend de ‘voorzichtige fietsers’, die een helm dragen. Ondanks gedragsadaptatie zal het dragen van een fietshelm het aantal slachtoffers spectaculair terugdringen. In Australië nam na de verplichtstelling van de fietshelm in het eerste jaar het aantal ernstige hoofdtrauma’s onder fietsers met 48 procent af en met 70 procent in het tweede jaar. Het aantal fietsers dat dodelijk verongelukt nam met respectievelijk 23 en 28 procent af. Daarbij moet opgemerkt worden dat het fietsgebruik bijvoorbeeld onder kinderen in het eerste jaar met 36 procent en in het tweede jaar met 44 procent afnam.

Tips voor de praktijk

1. Heb het vertrouwen dat personen met rijangst extra goed opletten en daarmee geen (groter) gevaar zijn op de weg.
2. Waan je met een helm op bij het skiën en fietsen niet als onkwetsbaar.