Is burn-out toch een depressie?

Het Ministerie van Sociale zaken en Werkgelegenheid schetste in november 2015 een verontrustend beeld aangaande werkstress, burn-out en ziekteverzuim. Ongeveer een miljoen Nederlanders heeft burn-out klachten, waarbij vooral jonge werknemers worden getroffen. In de leeftijdsgroep van 25 tot 35 jaar gaan ongeveer 240.000 werknemers daaronder gebukt. Werkstress wordt als de oorzaak gezien van deze problemen.

Tegenover de alarmerende cijfers over de omvang van burn-out, staan recente wetenschappelijke publicaties, die stellen dat het etiket burn-out in de meeste gevallen ten onrechte wordt opgeplakt. Dit is niet onschuldig. Een verkeerde diagnose kan betekenen dat de werknemer niet de juiste behandeling krijgt.

Wat is een burn-out?

Het begrip burn-out wordt nog niet zo lang gehanteerd, maar we hebben allemaal wel een beeld welke verschijnselen hierbij passen. Emotionele uitputting en extreme moeheid, een cynische houding ten opzichte van het werk en de gedachte niet (meer) voldoende competent te zijn de werkzaamheden uit te voeren, vormen de kern van het probleem. Werkstress wordt gezien als de oorzaak. De duur van de problemen speelt ook een rol. Burn-out wordt beschouwd als een ernstige overspanning, die langer dan zes maanden aanhoudt.

Burn-out is geen formele diagnose

De problemen die bij burn-out passen, zijn voor velen zo herkenbaar, dat er geen dokter aan te pas hoeft te komen om de diagnose te stellen. Niet alleen in Nederland, maar wereldwijd is burn-out een bekend fenomeen. Komt iemand vervolgens met deze problemen bij een specialist die gekwalificeerd is om formeel de diagnose te stellen (psychiater of klinisch psycholoog), dan zal blijken dat de diagnose burn-out niet van toepassing is.

In 2015 verscheen de Nederlandse vertaling van de DSM-5, als standaard voor de classificatie van psychische stoornissen. Je zou verwachten dat burn-out daarin als officiële diagnose is opgenomen. Dat is niet het geval. Het gevolg is dat deze psychische stoornis bij een andere diagnose moet worden ondergebracht. Een overspanning wordt gewoonlijk volgens de systematiek van de DSM-5 beschouwd als een aanpassingsstoornis. Het is de vraag of burn-out ook daartoe kan worden gerekend.

Is burn-out een aanpassingsstoornis?

Een aanpassingsstoornis betreft emotionele of gedragsmatige symptomen, als reactie op aanwijsbare stressoren. Naast andere kenmerken kan alleen van een aanpassingsstoornis worden gesproken, indien de symptomen niet langer persisteren dan zes maanden, nadat de stressor is verdwenen. Dit laatste heeft de volgende implicaties:

1. Je kunt vaak pas na een half jaar met zekerheid vaststellen of er sprake is (geweest) van een aanpassingsstoornis.
2. De langdurige problemen die zo kenmerkend zijn voor een burn-out, kunnen niet tot een aanpassingsstoornis worden gerekend.

De opkomst van burn-out

Bahlmann heeft in Duitsland een representatief bevolkingsonderzoek uitgevoerd, waarbij met persoonlijke interviews is nagegaan hoe de deelnemers psychische problemen rubriceren en welke consequenties zij daaraan verbinden. In 2001 werden 5.024 personen ondervraagd en in 2011 in totaal 3.642 personen. Aan de deelnemers werd op beide meetmomenten dezelfde beschrijving van mensen met psychische problemen voorgelegd, met de vraag welke diagnose van toepassing kon zijn. In 2011 werden klachten passend bij depressiviteit door de deelnemers dertig keer vaker geduid als een burn-out dan in 2001. De ondervraagden waren daarbij van mening dat er minder vaak professionele hulp nodig is, om mensen met deze psychische klachten te begeleiden.

Persoonskenmerken sterk voorspellend bij burn-out

Ook Rössler beschrijft een studie, waarbij tijdens dit onderzoek het fenomeen burn-out opdoemt. In deze Zurich-studie zijn 591 personen geselecteerd uit een groep van ruim 4.000 inwoners van Zwitserland. De selectie betrof mannen en vrouwen, waarbij op basis van onderzoek de kans op het ontwikkelen van psychische problemen vanwege persoonskenmerken, groter werd geacht. Deze deelnemers zijn in dertig jaar tijd, zeven keer gezien en nader onderzocht. Bij de laatste meting in 2008 was nog 57% van de deelnemers betrokken. Hierbij werd onder andere vastgesteld dat vooral persoonskenmerken sterk voorspellend waren voor de kans op het ontwikkelen van problemen geassocieerd aan een burn-out. Werkgerelateerde factoren speelden een (kleine) rol, vrijwel uitsluitend als er al sprake was van een kwetsbaarheid van betrokkene.

Burn-out is meestal een depressie

Steeds meer deskundigen zijn van mening dat de aanduiding burn-out voor een belangrijk deel is gebaseerd op een cirkelredenering. Werknemers met stressgerelateerde klachten gaan problemen in het werk ervaren en schrijven de oorzaak toe aan werkstress. Om die reden wordt het probleem geduid als een burn-out, wat de oorzakelijke relatie tot het werk verankert. De logische consequentie is dat vooral of zelfs uitsluitend, maatregelen in het werk worden genomen om het probleem op te lossen. Bahlmann waarschuwt ervoor dat het label burn-out vaak misleidend is, omdat er in de meeste gevallen sprake is van een depressie. In een recente publicatie stelt van Dam dat bij burn-out ook regelmatig een angststoornis aan het licht komt. Rössler concludeert dat het concept burn-out tot gevolg heeft dat de invloed van persoonskenmerken wordt ondergewaardeerd en die van werkgerelateerde factoren ernstig wordt overschat. De behandeling van een depressieve stoornis blijft dan in veel gevallen ten onrechte achterwege. In dat licht is het feit dat burn-out niet voorkomt in de DSM-5 een goede zaak. Het draagt bij aan beter onderzoek naar het werkelijke probleem, zodat de juiste behandeling kan worden ingezet.

Tips voor de praktijk

1. Wanneer bij de werkende de draaglast de draagkracht overschrijdt, ga er dan niet voetstoots van uit dat dit de basis vormt voor een burn-out.
2. Differentiaal diagnostiek bij arbeidsrelevante psychische problemen verdient meer aandacht.