Online trainen tegen verslaving

Niet iedere verslaafde heeft baat bij dezelfde verslavingsbehandeling. Voor mensen met een goede cognitieve controle, die vaker hoger opgeleid zijn en in een hogere sociale klasse zitten, is cognitieve gedragstherapie (CGT) als behandeling tegen verslaving een goede mogelijkheid. Met CGT bij verslaving is de inzet om met rationele argumenten de cognitieve controleprocessen te versterken, wat moet leiden tot gedragsverandering. Door verandering van gedrag worden vervolgens indirect ook de impulsieve processen beïnvloed. Voor mensen met zwakkere cognitieve controlefuncties lijkt CGT minder passend en is juist het direct beïnvloeden van meer impulsieve processen aan te raden. Gedrag wordt namelijk niet alleen bepaald door bewuste overwegingen en beslissingen, maar vooral ook door de meer automatische processen. De laatste jaren zijn er nieuwe online behandelingen ontwikkeld, om direct aan te grijpen op deze automatische processen.

Verander je aandacht

Om de impulsieve neiging tot bijvoorbeeld alcoholgebruik te veranderen, kan er een aandachttraining worden uitgevoerd. Bij online aandachttraining wordt veelal gebruik gemaakt van de ‘visuele-probe-taak’. Een voorbeeld van deze taak: er verschijnen twee plaatjes op het computerscherm, een glas bier en een glas thee. Vervolgens verschijnt er bijvoorbeeld bij het plaatje van het glas bier een pijltje omhoog, waarbij de cliënt snel moet aangeven welk pijltje er zichtbaar was. De pijl kan ook worden aangeboden bij het glas thee. Zware drinkers blijken een aandachtbias te hebben voor alcohol; zij reageren sneller wanneer het pijltje bij het alcoholplaatje staat. Deze training heeft tot doel om de automatische aandacht op non-alcoholische dranken te richten. In de aandachttraining wordt relatief vaak (bijvoorbeeld in 90% van de gevallen) de pijl getoond op de plek waar het glas thee stond, om dit te bereiken.

Duw alcohol van je af!

Een andere manier om de automatische neiging naar alcohol te veranderen is de actietendenstraining. Hierbij is de opdracht om alcoholische plaatjes met een joystick van je af te duwen en non-alcoholische plaatjes met de joystick naar je toe te trekken. Zwaar drinkende studenten dronken na één sessie van alcohol-wegduwen-conditie minder bier bij een bierproefsessie dan zwaar drinkende studenten in de alcohol-benader-conditie. In vervolgonderzoek werd het klinisch relevante resultaat van 13% minder kans op terugval door vier trainingssessies aangetoond. Replica-onderzoek bevestigde het mechanisme: training van het wegduwen van alcohol vermindert de kans op terugval. Daarbij bleken cliënten met een sterke toenaderingsneiging en oudere cliënten sterker te profiteren van de training. Ouderdom hangt samen met een verminderde executieve functie, wat een verklaring kan zijn dat training van automatismen sterker effect heeft op hogere leeftijd.
Door deze cognitieve trainingen lijken cliënten op momenten van verleiding meer tijd te hebben voor bewuste overwegingen. Het automatisme bepaalt niet langer vanzelfsprekend het gedrag, er is meer tijd voor reflectie zodat lange termijn doelen meewegen in beslissingen. Een cliënt beschreef het mooi in de evaluatie van de training: “als ik nu in de supermarkt loop en ik zie bier, denk ik meteen wegduwen!”

Online trainen

De nieuwste inzichten zijn verwerkt in een online behandeling van verslavingsproblematiek, www. impliciet.eu. Deze kosteloze laagdrempelige training kan benut worden als zelfhulptraining; als aanvulling op de bestaande behandeling; of als tussenfase wanneer cliënten op een wachtlijst voor behandeling staan. Cliënten doen mee aan meerdere trainingen. Bij elke training krijgt de helft van de cliënten de variant waarvan een positief effect wordt verwacht en de andere helft een placebo-versie. Het programma is veelbelovend, maar bevindt zich nog in de onderzoeksfase. Omdat een deelnemer aan meerdere trainingen meedoet, is de kans klein dat hij/zij alleen placebotrainingen doet. De cliënten worden drie maanden na beëindiging van de training uitgenodigd om alsnog aan alle “echte” trainingen mee te doen. De online behandelingen zijn ook beschikbaar voor andere verslavingen als roken, cannabis, gokken en teveel eten. Daarnaast zijn automatische processen bij angst en depressie te trainen.

Een goede uitleg en motivering is van belang, omdat de training veelal als saai ervaren wordt. De training is nog volop in ontwikkeling, om het meer stimulerend en uitdagend te maken. Naast een gewone behandeling voegt deze online behandeling het nodige toe. Voor meer dan 10% van de cliënten maakt deze training het verschil tussen wel of niet terugvallen in het jaar na de behandeling.

Tips voor de praktijk

1. Trainen van automatische processen nieuwe, veelbelovende manier om verslaving aan te pakken.
2. Online behandeling van verslaving is kosteloos uit te voeren op: www.impliciet.eu